Luglio 27, 2024

Non iat a parri, ma is fragus funt una parti importanti po una tzitadi. Poneus Napuli, connota in totu su mundu po sa bellesa de su mari e de su soli; de candu s’aliga a muntonis bogat pudesciori in dogn’‘arruga, no fait prus prexeri a ci andai. Dd’acabbas allupau e pudesciu tui etotu. Immoi s’arriscu est chi de Napuli non arribbint prus is cartolinas po arregordu, ma containers prenus de aliga stugiada in is navis, cumenti est giai sussediu po sa Sardigna puru. Mancu malis chi Casteddu non at tentu mai una liaga simbili. Innoi puru teneus is fragus chi non si praxint, ma, po fortuna, funt meda prus pagus de cuddus bonus. Una manera curiosa de connosci Casteddu est antzis cussa de dda intendi a fragus. Is prus apretziaus funt cussus naturalis e chi apartenint a issa sceti: su fragu de su mari e de su salidumini, de is stanis, de su Poettu, de su bentu de maistrali, de is froris de is giardinus, de is opinus, de is erbas arestis e de is atras matas de Monti Urpinu, de Monti Claru e de Santu Miali, de s’aria chi arrespiraus dogna dì. Fragus chi sa nostra tzitadi tenit in cantidadi, chi cuncurrint a dda fai bella e chi spereus chi sempri ci ant a essi. Agoa, peròu, ci funt is atrus fragus, cussus chi benint produsius de is casteddaius etotu in is fainas insoru e chi s’intendint prus de totu andendi a pei in is arrugas.

Una borta fiant medas de prus de oi, poita custas fainas beniant fatas totus in su beciu centru storicu de Casteddu: drogherias, ofellerias, pischerias, butegas de ferreris e de fusteris, forrus, magasinus de binu, magasinus de casu, pioleddas, butegas de durcis, de licoris, de carapignas, de sartitzu e presutu, de profumus, de craboni. Ci fiant is birdureris, is carnatzeris, sa turradur’‘e su cafè, sa manifatur’‘e su tobacu. Povintzas is potecarias bogànt fragu poita issas etotu fiant medas mexinas e pumadas. Oi arribbant totus giai prontas in is scatuleddas. Ci fiant puru is fragus chi beniant de is domus e spetzialmenti de is bascius chi, in su tempus bonu, coxinànt cun su forreddu in s’arruga. S’aria si preniat cun is fumus de is cardigas chi arrustiant petza, pisci, mannareddas e longus; ma fumiànt is pingiadas puru cun sa minestra o sa bagna crocolendi e is tianus cun sa cassola. A ci passai a or’‘e prandi fiat unu schissiu mannu; is fragus bonus s’allobànt cun sa musica trasmitia a boxi arta de s’arradiu o de is discus. Is cantzonis de moda e is mandolinadas de Giusepi Anedda s’ammisturànt beni cun su fragu de s’allu e de s’afabica. Sa giobia e su martis de Carnevali si sceràt su fragu forti de is tzipulas. Cun is fragus de intzandus, seu chistionendi de is annus Cincuanta e Sessanta, iast potziu caminai povintzas a ogus serraus, seguru de c’imbati. In pratza Yenne podiast andai de sa Costa a sa cresi’‘e Santa Crara sentz’‘e castiai, ma sceti a fragu.

Cussus de s’ofelleria e de sa drogheria de is fradis Clavuot, de su tobacu de su gabellot’‘e Sarritzu, i agoa, passada sa butegh’‘e musica de Borea, intendiast su fragh’‘e sa birra e de sa gazosa de su “Bar Centrali”, de is gelaus de dogna sabori de Marcello chi fiant cuncurrentzia a cussus de Meloni e Ramondetti in bia Baylle, acant’‘e su mercau beciu. Sighendi ancora a caminai intendiast su fragu forti de su binu chi ghetant in is tassas de una butega scuriosa, sempri stibi’‘e ominis mesu imbriagus e de fumadoris. Ma sa propia “prova” dd’iast potzia fai in atras arrugas de Casteddu: in bia Garibaldi, in sa Costa, in su Largu, in bia Roma, in bia Angioy. Is drogherias fiant una cosa de ispantu. Bendiant casi totu: leguminis sicaus (fasolu, cixiri, gentilla, faa) ghetaus aintr’‘e sacus obertus, pasta, cunserva, bacalliari, caramellas, mendula turrada, nuxis, sabonis, spetzias, obilus, puncias, vias, ferrus, arretoneras po is merdonas, paperi cun acua cota po aciapai is muscas (unu schivu legiu, poita is muscas aturànt apicigadas a milli). Sa butega chi teniat is mellus arretoneras fiat cussa de sa “contessina delle trappole” a s’angulu de bia Angioy cun sa contonad’‘e su Largu.

In s’atra part’‘e su Largu etotu ci fiat su mercau, sempri pren’‘e genti in circa de cuntentai sa brenti. Innoi is fragus fiant medas diaderus, prus de totu bonus. M’arregordu cussus de su pisci friscu, de su pani de dogna calidadi, de su casu, de sa fruta, de is cotzas cruas chi is allurpius papànt  cun d’unu arrogh’‘e pani e unu stiddiu de limoni. Ma ci fiant puru is fragus malus, spetzialmenti faci a or’‘e serrai, po s’aliga amuntonada in d’unu mengianu interu. Oi est totu cambiau poita ci funt leis meda severas, ma giustas, chi difendint su logu, s’aria, s’asseliu e sa seguresa de aundi biveus. Ferreris e fusteris, tanti po nai, non podint prus traballai in mesu a is domus. Is bascius, in prus, chi bogànt umidesa non meda sana, funt casi totus sparessius. Is fragus de oi funt pagus e ddus intendeus ugualis in dogna atra tzitadi o bidda, non c’est differentzia. Bincint is profumus, chi serbint puru po cuai is fragus malus de chini si sciacuat pagu o de is domus. Si passas in sa Marina, chi est un apenditziu aundi oi bivint medas prus istrangius (cinesus, arabus, indianus, africanus) de casteddaius, intendis casi in dogn’‘arruga fragu de timomgia chi abruxat a pagu a pagu, ma tanti forti chi non ti ndi fai intendi atrus.

Oi puru, de seguru, is fragus bonus ci funt: benint de is pitzerias, de is arrustidroxus, de calancunu forr’‘e pani o de durcis, de is giardinus o de s’or’‘e su mari, de sa castangia arrustida chi annuntziat s’arribbu de s’atongiu. Cussus legius benint pruschetotu de is maras candu funt arribbias o funtzionant mali: intzandus ti depis tupai amarolla su nasu po su forti arrench’‘e bassa chi t’inc’intrat in is carigas. Cumenti candu, una borta, andàst a Su Siccu. Atrus arrancus malus benint de is cagallonis chi nci ammollant is canis portaus a passillu de is meris. T’arrumbulant in mesu a is peis casi a dogna passu. Ci ndi funt aici mannus chi arregordant is massaradas de is  cuaddus de sa Dita Masnata o de is burricheddus chi tirànt su carru. Cussas bestias, scedadas, ddas depiast cumpadessi poita aggiudànt s’omini a traballai in totu una dì e non ci canis de oi, po cantu gratziosus siant, non s’acuntentant de su meri sempri prontu a ddus sighiri cun sa palita, iant a bolli unu comudu tot’ insoru. Cos’‘e nudda!

About The Author

1 thought on “Casteddu a Fragus_di Giampaolo Lallai

  1. ‘ta cosa bella chi as scritu. Deu cussus fragus no ddus tengu prus in su nasu. In sa memòria, eja! Cuartuciaju cun s’ajaia buteghera, sciu ita bolint nai cussus fragus, Ca ddus apu connòscius totus, e dònnia borta chi mi-nd’ddus arregordant. gosu serrendi is ogus po biri a Casteddu me is 50/60.

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *