Marzo 28, 2024

Quella scoperta a Monti Prama_di Giovanni Lilliu

0

In su mesi de gennàrgiu de su 1977, deu, Erricu Atzeni e Pepinedhu Atzori, eus agatau, a Monti Prama in su Finis de Labras, arrogus de istatuas de perda de arena, trabballadas in s’antigoriu de is nuraxis. Fiant a pillu a pillu is istatuas in sa terra fruscia acanta a is istangius, una a pitzus de s’àtera, in disòrdini, coment! ci dhas iant a ghetai apustis de su sciusciu de su templu in su cali fiant istetias postas de is devotus. Eus contau avantzus a su mancia de seti istatuas chi, candu fiant interas, si presentarli in su santuàriu, una acanta a s’àtera, istrantaxas, firmas e impassibili^ unu ispantu po sa genti de insaras.

Su templu, aintru de una bidha cun domus a pinnetas cun d’unu nuraxi insoru, oi totu arrutu, fiat a órdinis de colunnas, a contratura, cun sa grussaria de susu a capitel- lus fatus a sa manera de is picaperderis de s’edadi de is nuraxis. E de custa edadi funt puru is istatuas, traballadas de maistus e cun perda de su logu, chi si lassai inscul- pire cantaganta cun su scrafedhu. Est una perda bianca, modhi, prena de luxi.

Is figuras funt de istatuas prus mannas de sa istatura communa de s’ómini. Cancuna arribbada a casi dus metrus de artesa. Una cosa ispantosa e fora de su sólitu in Sardigna, fintzas a immoi. Duncas: una iscoberta chi at a fai chistionai meda, de nosu e foras de nosu, in sa genti de pinna e in sa burrumballa, po su tempus aici atesu, po s’arti, po su chi fait intendi de sa istoria, de sa sociedadi, de su modu de bivi in is séculus candu su pópulu sardu fiat libberu e indipendenti.

Is istatuas funt in figuras de sordaus o de gherreris, cun is bistiris de distinzioni e is armasi arcus, iscudus, ispadas. S’arreconnóscint coment! e militaris idea- litzaus, ne is calls sa genti bidhiada erois e fintzas divinidadis. Po sa mannàia e po su costu bisòngiat a crei chi dhas ant fata is mannus de su guvemu de su logu, poi- ta parit chi su sistema de insaras fiat a sa moda de s’aristocratzia, poderosa tantu de èssili organizada casi coment! in sa ci- tadi greca (s’antica “polis”). Custu ispricat sa fortza de is sardus de insaras, sa resi- stentzia de su pópulu po séculus e séculus, gherrendi contra is furisteris de dógnia parti e arratza, totus furuncus e terrobadoris de sa terra nosta.

Su gradu de podere e de richesa de cussa edadi de printzipalis fait cumprendi contenti s’arti at pótziu foca! unu puntu e unu valori tantu artu de arrennesci a fàiri instatae- dhas de brunzu, chi funt istetias agatadas a centu e a centu in dógnia logu de sisula. Si bidiat sa finesa de is artistas e s’originali- dadi de sa lingua de sa produzioni, a parti su èssiti documentus de sa vida de dógnia di e signals de is partis diversas de sa sociedadi e de su mundu de sa natura e de s’omini. Ma custas istatuas colossalis funt immoi testimòngius prus crarus de su puntu prus mannu e prus gloriosu tocau de sa Sardigna, candu podiat castiai a is àteras terras de s’Europa e de su Mediterraneu, de uguali a uguali, podiat isfidai is aterus de acanta e de atesu, poita is sardus, insaras, fiant abberu una natzioni.

Po tenni un’idea de s’importantzia de custas figuras de gherreris, de custus castia- doris subhmaus de sa fibbertadi e de sa indipendentzia de sa Sardigna, bisòngiat a biri su èssiti forti, sintzillu e de mascu de is lineamentus de sa faci, sa rigidadi a pesa de su corpus, s’órdini pretzisu in sa giometria de su frorigiu de is bistiris e de is armas. In sa perda, s’arti e sa poesia ant fatu calai sa memòria de su tempus de s’epopea sarda; parit chi siat isculpiu su cantu de s’identi- dadi de is sardus.

Su chi ascurtaus in is immàginis de Monti Prama, de oto séculus prima de nasci Gesucristus, fatas candu in Grècia s’arti de is istatuas fiat ancora pipia, est sa boxi de sa istoria, de sa beridadi de sa Sardigna: candu su pópulu guvemada po contu suu, in autonomia in su sentidu schetu de su fuedhu, sentza de si lassai cumandai de nisciunus, ne a intra ne a foras. Sa balen- tia de su pópulu sardu non timiat, in poderi, cussa de is àteras pópulus grecus e de s’Orienti cun is calls teniat relatzionis de cumérciu. Però sa natura sua fiat e abarrat diversa; su ispiritu, sa matèria de sa istoria de is sardus non si donant a nisciunus, totu cosa de issus.

Qusta diversidadi de sa natura nosta non deus pérdia ancora, mancai s’iant posta su pei apitzus po séculus e séculus is intregau a su dimóniu, furisteris e serbidoris sardus de is furisteris, ladronis e tiàulus de mari e de terra.

About The Author

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *