Luglio 27, 2024

Is istatuas de Sant’Efis e de Nosta Sennora de Bonaria_di Giampaolo Lallai

0

Funt in Casteddu de diora meda, no annus ma seculus, epuru no si fiant mai atobiadas e nimancu chistionadas. Donniuna in sa cresia sua. Is istatuas de Nosta Sennora de Bonaria e de Sant’Efis, chi funt is prus connotas e addoradas in totu sa Sardigna, si funt atobiadas faci a pari in s’aposentu chi ant apariciau aposta po issas, a Casteddu, in su cumbentu de Bonaria po ddas aconciai. 

A primu si funt castiadas beni beni a cul’‘e ogu e sentz’‘e nai perunu fueddu po un’orixedda bona. Apoi Sant’Efis s’est fatu prus atriviu e mancai unu pagu bregungiosu at nau : “Ehm!…sorry, excuse me…Lady, I’m Efisio from Cagliari, and I want…”. Ma Nosta Sennora dd’at citiu luegu: “E it’est custu inglesu, chistiona a sa sarda, po prexeri, ca si cumprendeus mellus! Eus tentu totu su tempus po imparai sa lingua sarda!”. Sant’Efis c’est aturau unu pagheddu ispantau poita pensàt chi Nosta Sennora, po essi sa mam’‘e Gesu Cristu, costumessit a imperai sa lingua chi oi tenit prus spainadura in su mundu. 

Apoi at sighiu aici: “M’ant portau innoi casi a iscusi, po fai in modu chi nemus mi biessit, asinuncas m’iant sodigau a cambaradas. Candu deu mi movu, su primu de maiu, seu abituau a tenni acanta una surr’ ‘e genti chi mi bolit biri e imprassai. Ci funt sempri is launeddas chi donant s’aria de sa festa e m’acumpangiant in totu su tretu de Casteddu a Nora e po sa torrada puru. Immoi m’agatu mali poita no ci funt e c’est, invecis, pofintzas tropu asseliu. Ma in custa manera, ddu cumprendu beni, su traballu de is aconciadoris at a essi fatu cun prus profetu e sentza sciumbullus e avolotus”.

Intzandus, cun boxi durci, Nosta Sennora de Bonaria dd’at nau: “Tocat a tenni passientzia. Is casteddaius e totu sa Sardigna si stimant meda; ominis e feminas, becius e giovunus benint po pregai, po domandai calincuna gratzia; si basant, si carinniant, s’imprassant e cun totu chi ddu faint  cun lebiesa, cun su tempus lassant a sub’‘e nosu is sinnus de custa devotzioni manna e sentida. Un’atru dannu a sa manu mia e a is peis de su Pipieddu chi tengu in bratztu dd’at produsiu su fumu de sa candela alluta; in prus sa cera si scallat e m’arruit a pitzus. Immoi si depint limpiai e circai de fai sparessi cussus signus chi funt legius sceti a ddus biri. S’ant a torrai casi nous, ci podis contai”.

Foto di Maurizio Artizzu

Sant’Efis s’est impensamentau e at arregordau: “A mei m’ant allichidiu atras bortas e calincuna ant fatu mangiucus puru, comenti candu m’ant cratzau is istivalis arrubius imperendi “araldite”. Un’atra borta m’ant segau unu bratzu e mi dd’ant fatu nou. Un’atra ancora m’ant acaddotzau totu cun sa “gommalacca”, pofintzas sa faci e po pagu mi ndi fiant boghendi is mustatzeddus e su pitzetu! Ma chi est cussu, ddus emu puntus cun s’ispada mia”.

Nosta Sennora de Bonaria po dd’apaxai dd’at nau: “E insaras ita depemu nai deu? S’istoria mia dda connoscint totus: deu seu lompia a Casteddu in su 1370 candu sa navi chi mi fiat traghendi agiumai nci calàt in fund’‘e su mari po una temporada arrorosa, cun undas artas de timi. Intzandus is marineris iant scavulau a mari totu su carrigu po tenni sa navi prus lebia e circai de si salvai. I aici iant fuliau sa cascia puru aundi femu incotia deu. Comenti apu tocau s’aqua, su mari s’est totu asseliau e sa cascia s’est dereta faci a Casteddu. Dd’ant oberta is paras poita nemus ci fiat arrennesciu, e m’ant fatu intrai in sa cresia insoru. De intzandus deu seu inguni. No cumprendu comenti, invecis, a palas de s’artari mannu de sa Basilica ant postu, no de diora meda, una pintura manna aundi is marineris mi funt scarrighendi a coddu de sa navi. Cussa pintura est una faula!”.

Efis, arriendisindi, at nau: “Iat a essi comenti si unu pintessit Romolo e Remo suendi is titas de una baca e no de sa lupa. A su pintori, po pagu, dd’iant a ferri a perdas. Sa bon’ anima de tziu Pepi Antoni Lonis, su maist’‘e scrafeddu, dd’iat donau una passad’ ‘e corpus”.

“Biu chi t’est torrada sa bona spetzia” at nau Bonaria “no si podeus chesciai, sa genti, ti ddu ripitu, si stimat e si bolit mantenni po sempri. No si seus mai connotus prim’ ‘e oi poita is paras a mei m’ant sempri tentu serrada in cresia. Candu ant bombardau Casteddu, in su 1943, m’ant cuau in d’una gruta innoi acanta. Sceti calincuna borta m’ant bogau a foras. Cussa chi portant a foras est un’atr’ istatua, totuna de mei, chi dus annus agoa est andada pofintzas a Barcellona i at fatu puru su giru in mari de totu sa Sardigna”.

“Deu puru no mi seu mai moviu de Casteddu” at nau Sant’Efis “ma donnia annu asumancus mi portant in processioni fintzas a Nora aundi s’imperadori Dioclezianu iat fatu segai su tzugu a Sant’Efis chi deu afiguru. Sa processioni est sempri prus bella cun is tracas, is costumus de totu sa Sardigna, is cuaddus e su sonu de is launeddas chi a mei praxit tropu. Po mi biri passendi aintr’‘e su carrecociu tragau de is bois benit una meca de genti, furisteris puru. E candu lompu acant’‘e su portu sonant is sirenas de is navis po mi saludai. Prima de sa partentzia is feminas stampaxinas mi ponint sa bistimenta bona e s’oreria. A Giorginu mi spollant, m’atrossant cun d’unu bistireddu de faina e mi carrigant in d’unu carrecociu prus piticu. 

Cudda de su 2010 at a essi sa de 354 borta chi m’ant a portai in processioni, de Casteddu a Nora. Dogn’ annu non biu s’ora de partiri. Tatanu Canelles, in d’una poesia cosa sua, s’est imbentau chi un’annu m’est acucau de no mi movi, poita a mi pigai no fiant prus ominis importantis, ma genti bascia. Canelles fiat unu poeta beffianu meda e cussas poesias ddas fiat po fai arriri is casteddaius e prus de totu po stroci chini teniat milli pinnicas, cumenti parit chi fessint, in cussu tempus, is de Castedd’‘e susu chi si donànt arias e si creiant de balli prus de is atrus. Deu, ddu pongu beni in claru, bollu andai sempri; no m’importat nudda si benit a mi pigai unu de sa nobilesa, unu picioch’ ‘e crobi, un’abogau, unu carnatzeri, unu poni pei o unu priogosu calisisiat.

Sceti un’annu apu arriscau de mi nd’aturai a santu setzi in domu, candu, in su 1943, Casteddu fiat istetia bombardada. Ma funt bennius a mi pigai aici etotu cun d’una veturedda po su lati. Sa borta apu prantu. Casteddu fiat totu sderrocada, una tzitadi sbuida, prena sceti de muntonis de arruinas. Is casteddaius fiant sfollaus casi totus e mancumalis poita candu, su 13 de maiu, is aeroplanus americanus ant ghetau atras bombas, sciusciendi su pagu chi fiat aturau ancora in peis, in sa tzitadi ci fiat pagu genti. Ma is casteddaius funt istetius capassus de dda torrai a pesai, forsis prus bell’ ‘e prima. Cosa de ispantu meda”. 

Foto di Maurizio Artizzu

Bonaria dd’at nau: “Seu cuntenta chi tui puru stimas is casteddaius. Funt genti bona comenti totus is atrus sardus. Mi ndi acatu 

candu s’acostant a mei apiculendisì in sa scalixedda de s’artari mannu. Ddus castiu beni beni in is ogus.

C’est fidi meda puru in is duas processionis chi dogn’annu faint in mari po mei. Portant s’atr’ istatua, ma deu biu totu aturendi in cresia. Biu is barchisceddas chi s’ingiriant in su portu, sa genti arresendi, sa corona chi ghetat s’aeroplanu e intendu is sirenas de is navis”. 

“In d’unu tempus, invecis, sa processioni de su prim’ ‘e maiu est istetia, prus de totu, un’isfilada de colori populari”, at nau Sant’Efis, “cantànt, sonànt e ballànt de sighiu, ma arresànt casi nudda. Portànt angioneddus bius, piscis, cociulas, matixeddas, cubeddas po su binu, concas de allu, cibuddas, canciofas, ainas de su satu, e medas, medas durcis: pirichitus, pardulas, pan’‘e saba, candelaus, guefus, gatò, pistocheddus e tant’atrus. In su mentris ch’isfilànt ghetànt is durcis a sa genti chi allonghiàt is bratzus po ndi pinnicai calincunu. Candu arribbànt in bia Roma, a faci sa tribuna de is autoridadis, ndi ghetànt de prus puru. Totu est andau beni fintzas a sa borta chi unu pirichitu iat pigau in conca a su Cardinali Baggio chi fiat chistionendi cun su sindigu. Si ndi fiat atzicau; ci fiat istetiu un’avolotu mannu. De intzandus ant proibiu ballus, trallalleras, cantus e bolidus…de durcis. Oi s’isfilada est torrada a essi una processioni diaderus, cun prus fidi.”

Foto di Maurizio Artizzu

“Mi fait prexeri” dd’at nau Bonaria “anant’‘e mimi si funt ingenugaus Paulu VI, Giuanni Paulu II e Beneditu XVI chi ant pregau po su ben’‘e totu sa Sardigna. Nosta Sennora e Sant’Efis funt impari in su Celu; intendint e castiant totus, ant a essi sempri is primus protetoris de custa genti e, de seguru, no ant a tenni mai abisongiu de is aconciadoris coment’ e nosu chi ddus afiguraus innoi”. 

Foto di copertina di Mario Lastretti

About The Author

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *